Hejka wesolych swiat i dobrego roku :)
Ogień – suma obserwowalnych zjawisk towarzyszących na ogół fizykochemicznemu procesowi
spalania, a przede wszystkim:
- emisja promieniowania widzialnego – światła w postaci charakterystycznych rozbłysków dynamicznie przemieszczających się pod wpływem ruchów rozgrzanego powietrza, zwanych płomieniami;
- emisja promieniowania elektromagnetycznego dowolnej częstotliwości - ciepła;
- emisja akustyczna – dźwięki towarzyszące spalaniu: trzaski, syk itp.
Ogień nie jest
plazmą,
ma zbyt niską temperaturę by nią być (niezależnie od spalanego
materiału). Choć z fizyko-chemicznego punktu widzenia nie stanowi
jednolitego zjawiska, ale
koincydencję różnych zjawisk,
w kulturze utrwaliło się odbieranie ognia jako pojedynczego, spójnego
bytu, o rozległym znaczeniu kulturowym i cywilizacyjnym (omówionym
dalej).
Ogień w ujęciu fizyko-chemicznym
Z fizyczno-chemicznego punktu widzenia ogień powstaje w wyniku gwałtownego
procesu utleniania łatwopalnych gazów pochodzących z
materiału palnego. Proces ten rozpoczyna się w momencie dostarczenia
materiałowi palnemu wstępnego impulsu w postaci porcji
energii (pochodzącej np. z płonącej
zapałki bądź
zapalniczki) i jest następnie podtrzymywany przez samoczynne uwalnianie się
energii cieplnej.
Płomień jest to mieszanina świecących gazów i cząstek ciał stałych
(np. sadza). Energia powstająca w procesie spalania oprócz energii
cieplnej i rozprasza się w postaci promieniowania elektromagnetycznego, w
tym
energii świetlnej na którą składają się:
Większa część powstającego
promieniowania to
promieniowanie widzialne i
podczerwone.
Ogień w kontekście cywilizacji technicznej
Rozniecanie ognia przez pocieranie o siebie kawałków drewna
W niektórych kulturach wierzono, że skoki przez ogień mają moc
oczyszczającą. Na ilustracji obraz Iwana Sokołowa z 1856 roku,
przedstawiający
Noc Kupały
Ogień to jeden z fundamentalnych wynalazków okresu
prehistorycznego ludzkości. Początkowa umiejętność podtrzymywania ognia
pochodzącego z zapłonów naturalnych została przez naszych przodków
następnie udoskonalona o umiejętność rozniecania ognia: kontrolowanego
wywoływania zapłonu. Wywoływano to przez tarcie (np z wykorzystaniem
tzw.
łuku ogniowego),
lub krzesanie iskier powstających przy uderzaniu o siebie dwóch
krzemieni, ew. pirytu i krzemienia (później – stali i krzemienia).
Umiejętność rozniecania ognia była doskonalona przez wszystkie epoki i
także współcześnie obok sposobów znanych od stuleci (zapałki) lub
dziesięcioleci (zapalniczki benzynowe czy gazowe) pojawiają się kolejne
rozwiązania (np piezoelektryczny iskrownik do zapalania płomienia
kuchenki gazowej).
W całej historii cywilizacji od prehistorii poprzez wszystkie epoki
aż do dziś ogień odegrał niezwykle ważną rolę jako źródło światła i
ciepła. Dzięki obecności ognia w cywilizacji zmieniło się nie tylko
bezpośrednio
życie w każdym
domu
(stąd nazwanie go "ogniskiem domowym"), ale też powstały całe gałęzie
gospodarki wykorzystujące ogień. Najważniejsze z nich, to:
- ceramika: utrwalanie przedmiotów uformowanych z kopalnej gliny
i doprowadzanie ich do stanu trwałej wodoodporności poprzez spiekanie w
ogniu; oprócz ceramiki użytkowej (naczynia, ozdoby, przedmioty
użytkowe) wielkie znaczenie miała ceramika budowlana (produkcja cegieł,
dachówek);
- wyrób szkła: wytwarzanie szkła poprzez przetapianie w ogniu krzemionki (tlenku krzemu SiO2)
z odpowiednimi dodatkami oraz formowanie z niego wielu przedmiotów
użytkowych (np. naczynia, lustra, ozdoby), technicznych (np izolatory
instalacji elektrycznych) oraz materiałów budowlanych (szyby, luksfery);
- metalurgia: wytop metali z rud kopalnych oraz późniejsza obróbka cieplna metali: odlewnictwo, odpuszczanie i wyżarzanie po obróbce mechanicznej, w stosunku do stali – także hartowanie;
Ogień w kontekście kulturowym
Według
mitologii greckiej to
Prometeusz wykradł bogom ogień i nauczył ludzi jak go używać.
Heraklit z
Efezu, któremu przypisuje się sformułowanie myśli, że wszystko płynie (
gr. τα πάντα ρει και ουδέν μένει), za
zasadę wszechrzeczy uznał właśnie ogień (choć nie należy tego rozumieć dosłownie, inaczej niż dla
fizyków jońskich ogień jest dla Heraklita tylko symbolem
arche):
Tego
świata, jednego i tego samego świata wszechrzeczy, nie stworzył ni
żaden z bogów, ani żaden z ludzi, lecz był on, jest i będzie wiecznie
żyjącym ogniem zapalającym się według miary i według miary gasnącym. Heraklit twierdził, że
symbolem zmienności, dynamiki, powstawania i ginięcia, konfliktu i walki jest wieczny ogień, który jako
błyskawica stanowi przyczynę i
rozumnie kieruje całością wszechrzeczy.
Ogień był też uważany za jeden z czterech żywiołów w klasycznej koncepcji
Empedoklesa, rozwiniętej następnie przez
Arystotelesa[1]. Z kolei w Chinach ogień był jednym z pięciu
żywiołów (obok wody, drewna, metalu i ziemi). Jest czczony w
zaratusztrianizmie, w hiduizmie czczony jako
Agni. W wierzeniach islamskich występują
dżinny
– demony i duchy powstałe z czystego ognia bez dymu, popularne w
ludowej tradycji muzułmańskiej: bohaterem w jednej bardziej znanych
opowieści
Księgi tysiąca i jednej nocy jest
Aladyn, który staje się właścicielem zaczarowanej lampy, zamieszkiwanej przez potężnego, spełniającego życzenia dżinna.
Ogień w różnych kulturach i epokach miał przypisane znaczenia
symboliczne; był np. symbolem życia, energii witalnej, (lub po prostu –
energii), pierwiastka męskiego. Ogień bywał też źródłem katastrof:
pożarów, stąd – oprócz symboliki pozytywnej – bywa w różnych kulturach symbolem gwałtowności wzbudzającej grozę.
Przypisy
- Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1994, s. 172.
Osobny artykuł: 
